Bu çalışmanın amacı lezbiyen, gey ve biseksüel (LGB) bireylerin algıladıkları ayrımcılık ve sosyal destek, cinsel kimlik gelişimi, psikolojik dayanıklılık düzeyleri ile psikolojik, sosyal ve duygusal iyilik halleri arasındaki ilişkileri ruh sağlığı sürekliliği kavramı üzerinden incelemektir. Çalışmada demografik değişkenler ile  (yaş, yaşadığı yer, eğitim ve gelir düzeyi, iş, anne baba eğitim düzeyi v.b.) kimlik algısı, sosyal destek, dayanıklılık, ayrımclık ve iyilik hali ilişkisi de incelenecektir.

Son yıllarda LGBTİQ+ alanındaki çalışmaların sayısı artmakla birlikte, çalışmalar ağırlıklı olarak bireylerin ruh sağlığı sorunlarına odaklanmaktadır. Uluslar arası literatürde LGB bireylerin iyilik haline yönelik çalışmalarda artış gözlenmekle birlikte (Diener, Suh, Lucas & Smith, 1999), ülkemizde henüz bu alanda çok az sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. LGB bireylerin psikolojik, sosyal ve duygusal iyilik hallerini ölçen Ruh Sağlığı Sürekliliği ile ilgili bir çalışmaya ülkemizde rastlanmamıştır.

Bu çalışmada da ayrımcılık, azınlıkların maruz kaldığı bir  stres faktörü olarak ele alınmakta (Meyer, 1995) ve ayrımcılık ile iyilik hali arasında olumsuz bir ilişki olması beklenmektedir. Bireysel ve gruba yönelik ayrımcılık algısı ile LGB kimlik algısı, psikolojik dayanıklılık, sosyal destek ve iyilik hali arasındaki ilişkiye kendini LGB olarak tanımlayan bireyler üzerinden bakılması hedeflenmektedir.

Cinsel yönelim, cinsiyet kimliği ve cinsiyet ifadesi nedeniyle cinsel azınlık olarak kabul edilen lezbiyen, gey, biseksüel ve trans bireylerde (LGBT) damgalanma, ötekileştirme, şiddet ve ayrımcılık nedeni ile ruhsal bozuklukların görülme oranı toplumun geneline göre daha yüksektir (Meyer 2001). Yaşanılan stres nedeni ile anksiyete, duygu durum bozuklukları, intihar fikri ve girişimi, alkol madde kullanımı LGB bireylerde daha sık gözlenmektedir (Meyer, 2003).

Meyer (2003) LGB Cinsel kimlik entegrasyonun yüksek düzeyde olmasının olumsuz ruh sağlığı sorunlarını azaltıp psikolojik iyilik halini artırabileceğini öne sürmüştür.

Cinsel yönelim kimlik gelişimi, kişinin cinsel yöneliminin farkına varması, yönelimini  duygu, davranış ve kimliğinin bir parçası haline getirmesi, yönelimini ilişkilerinde paylaşması, yönelimi doğrultusunda sosyal ilişkiler kurması süreci olarak tanımlanabilir. Bu etkileşimli bir süreçtir ve bireyin içinde yaşadığı toplum tarafından büyük ölçüde etkilenir, bu nedenle heteronormatif toplumlar bireyi kimliğini oluştururken pekçok açıdan etkilemekte, pekçok zorlukla başaçıkmak zorunda bırakmaktadır (Cass, 1979, akt, Bülbül, 2020)

Türkiye’de cinsel yönelim ayrımcılığını konu alan çalışmalar oldukça kısıtlıdır; bazı nitel araştırmalar ve sınırlı sayıda anket çalışmaları yapılmıştır. Ancak ülkemizde de ayrımcılığın son derece yüksek olduğu ve LGB bireylerin hayatlarını zorlaştırdığı ortaya konmaktadır  (Metin-Orta ve Metin-Camgoz, 2018).

Göregenli  (2012) ayrımcılığı, bir gruba veya grubun üyelerine karşı önyargılardan beslenen olumsuz tutum ve davranışların tümüyle ilgili bir süreç olarak tanımlamıştır. Bugüne kadar LGB bireylerle yapılan az sayıdaki çalışmada ayrımcılığın psikolojik dayanıklılığı etkilediği, gruba ve bireye yönelik algılanan ayrımcılığın ve deneyimlenen ayrımcılığın etkilerinin birbirinden bağımsız olabileceği gösterilmiştir (Başar & Öz, 2016).

Psikolojik Dayanıklılık, maruz kalınan azınlık stresi karşısında LGB bireylerin farklı tepkiler geliştirmelerine neden olan önemli faktörlerdendir. Psikolojik Dayanıklılığı bir kişilik özelliği olarak ele alan tanımlardan dinamik bir süreç olarak kavramsallaştırmaya giden farklı yaklaşımlar mevcuttur. Erken dönem araştırmalarda, dar anlamıyla, kişisel kısa süreli bir travmanın ardından gösterilen kişilik özelliği olarak ele alınırken; kişisel güçlü yönler, zihnsel işleyiş gibi  bireysel özelliklere vurgu yapılmaktaydı; günümüzde ise farklı etken ve sistemlerin etkileşimli bir şekilde olumsuzluklar karşısında gösterilen dayanıklılığa katkıda bulunabildiği dinamik bir yapı şeklinde ele alınmaktadır (Herman ve ark. 2011).

Kişilik özelliklerinin, kontrol odağının, benlik saygısının, bilişsel değerlendirme ve iyimserlik gibi kişisel etkenlerin, sosyal destek düzeyi, toplum ve kültür gibi çevresel etkenlerin psikolojik dayanıklılıkta etkili olduğu düşünülmektedir. Bu özelliklerin risk faktörleri ile çoklu etkileşimi ele alınmaktadır (Başar & Öz, 2016).

Sosyal destek LGB adolesanlar için yüksek benlik saygısı ile ilişkili bulunurken, düşük sosyal destek yüksek düzey depresyon, anksiyete, alkol ve madde kötüye kullanımı, riskli cinsel eylemler, utanç ve düşük benlik saygısı ile ilişkili bulunmuştur (McDonald, 2018). Sosyal desteği daha yüksek olan bireyler stresin negatif sonuçlarını azaltmada daha başarılı olabilirler. Güçlü dış destek içsel başa çıkma stratejilerinin güçlenmesine yardımcı olabilir.

Farklı sosyal destek kaynaklarının LGB bireyler üzerinde farklı etkileri olduğu ve bu destek biçimlerinin farklı düzeylerini deneyimlediklerini bilmek önemlidir. Örneğin yüksek düzeyde akran desteği, düşük düzeyde aile desteği deneyimliyor olabilirler ve bu kombinasyonların farklı sonuçları olabilir (McConnel, Birkett ve Mustanski, 2015). Ancak aileden, arkadaşlardan veya önemli diğerlerinden olduğu fark etmeksizin algılanan sosyal desteğin LGB bireylerin iyilik haline olumlu etkisi kanıtlanmıştır (Budge, Rossman ve Howard, 2014).

LGB bireylerin özellikle batılı toplumlarda görünürlüğünün artması ile birlikte çalışmalar psikopatoloji ağırlıklı olmaktan LGB sağlığını daha bütüncül ve iyilik halini ele alan bir noktaya yönelmektedir (Cooke, 2018)             

ARAŞTIRMA SORUSU

LGB bireylerinin iyilik hali olumlu cinsel kimlik gelişimi, algılanan ayrımcılık ve sosyal destek ve psikolojik dayanıklılıkla ilişkili midir?

HİPOTEZLER

1)    LGB bireylerde, iyilik halini (Ruh Sağlığı Sürekliliğini) Algılanan Sosyal Destek, Psikolojik Dayanıklılık ve olumlu LGB Kimlik Gelişimi Pozitif yönde yordar.

a.     Olumlu cinsel yönelim kimliği, LGB toplulukları içinde yer alma ve sosyal destek aracılıyla sosyal iyi oluşu yordar

b.     Olumlu cinsel yönelim kimliği psikolojik dayanıklılık aracılığıyla psikolojik iyi oluşu yordar.

c.     Olumlu cinsel yönelim psikolojik dayanıklık aracılığıyla duygusal iyi oluşu yordar.

2) LGB bireylerin İyilik Halini Algılanan Ayrımcılık negatif yönde yordar.