Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkiye'nin Sokak Lezzetleri, Doç. Dr. Özgür Kızıldemir, Editör, Detay Yayıncılık, İstanbul, ss.118-148, 2023
Pek çok farklı tanımı bulunan kültür kavramının alışkanlıklar, gelenek, görenek, sanat, inanç, yaşama biçimleri üzerindeki etkileri toplumdan topluma değişmektedir. Yemek ve kültür arasındaki ilişkiye bakıldığında, kültürün bir coğrafyanın “mutfak kültürü”nü oluşturmasında son derece belirleyici bir durum olduğu görülmektedir. Çünkü kültür aslında bir açıdan yaşanılan çevreye uyum sağlama süreci olarak düşünülebilir. Dolayısıyla da “mutfak kültürü” ya da “yemek kültürü”nden bahsederken de bunların aslında çevreye uyum sağlama sürecinin bir sonucu olduğu söylenebilir (Deveci, 2022). Bu bağlamda dünya mutfak kültürü açısından bakıldığında önemli bir konuma sahip olan Türk mutfağı, dünya mutfakları arasında bu haklı öneme sahip oluncaya kadar birçok farklı aşamadan geçmiştir. Bugün gelinen noktada Türk mutfak kültürünü oluşturan farklı pek çok öğe bulunmaktadır. Bulunduğu coğrafya; “Bereketli Hilal” denilen Mezopotamya toprakları içerindeki konumu; Afrika, Avrupa ve Orta Doğu mutfaklarının etkisi; Selçuklu ve Osmanlı dönemi mutfaklarının Türk mutfağına muazzam katkısı ve tüm bunlardan sonra da Cumhuriyet döneminden günümüze kadar yaşanan gelişmeler, bugünkü Türk mutfak kültürünü oluşturan öğeler olarak sayılabilmektedir (Küçükkömürler ve Kaya, 2022).
Bu bağlamda birçok mutfak kültüründe önemli bir yere sahip olan tatlılar, Türk mutfak kültürünün de vazgeçilmez ve önemli bir unsuru olarak var olagelmiştir (Bakan, 2021: 34). Ve Türk mutfağının bu kendine özgü tarihsel altyapısının izlerine Türk tatlılarında ve Türk sokak tatlılarında rastlamak mümkündür. Oldukça zengin sokak yiyeceklerine sahip olan Türk mutfağının bu zenginliği, farklı bölgelerde farklı sokak yiyeceği alışkanlıklarının ve kültürünün olması ile açıklanabilir. Bu zengin sokak yiyecekleri arasında tatlılar da önemli bir yer tutmakta ve bazen bölgeden bölgeye, bazen şehirden şehire, bazen de semtten semte değişebilen lezzetler olarak karşımıza çıkmaktadır (Tarınç, 2019: 31).
Türk mutfağının zenginliğinin altyapısını oluşturan nedenler, elbette ki sokak yiyecekleri ve sokak tatlılarında da kendini göstermektedir. Fakat bu çeşitliliğin nedenlerinden bir diğeri olarak, Osmanlı döneminde sokak satıcılarına verilen önemden bahsetmek de mümkündür. Çünkü İstanbul, Osmanlı döneminde sokak yiyecekleri açısından çok zengin olduğu görülmektedir. Buna istinaden Osmanlı, sokak satıcıları için kurallar belirlemiş, yasalar çıkarmıştır. Bu sayede de Osmanlı’nın sokak satıcılarını yasalarla organize eden ilk ülke olduğunu söylemek mümkündür (Yaşin, 2022: 152).
Bu çeşitlilik arasından Türkiye sokak tatlılarının bir kısmı incelenmiştir. Bunlar: Bağaça, Bici Bici, Dondurma, Halka Tatlısı, Höşmerim, İrmik Helvası, İzmir Bombası, Kâğıt Helva, Karakuş Tatlısı, Kerebiç, Lokma Tatlısı, Osmanlı Macunu, Pamuk Şekeri, Peynirli Künefe, Taş Kadayıf, Şambali Tatlısı, Yanıksı Dondurmadır.