Akademik Veri Yönetim Sistemi
STS TÜRKİYE – METU UEAM: STS Meets Ethics Joint Conference, Ankara, Türkiye, 31 Ekim - 02 Kasım 2023, ss.68-69
Türkiye'de HPV Aşılama Politikasının Biyoetik Değerlendirmesi
İnsan papilloma virüsü (HPV) hem Türkiye’de hem de dünya çapında ciddi tıbbi sorun yaratan, cinsel yolla bulaşan en yaygın enfeksiyonlardan biridir. Dünya genelinde, HPV’nin yol açtığı hastalıkla mücadelede aşının üretilmiş olması, tanı ve tedavinin yanı sıra önleyici sağlık hizmetleri açısından önemlidir. Aşının öncelikli hedef grubunun 9-14 yaş aralığındaki kız çocukları olduğu vurgulanmakla birlikte (WHO, 2022), erişkin yaş öncesi tüm yaş grubuna, cinsiyet fark etmeksizin önerilen HPV aşısının, kanser gibi hastalıklara karşı önleyici olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır (CDC, 2023). Bulaş, deriden deriye ya da ciltte bir kesik, sıyrık ya da küçük bir yırtık yoluyla, vajinal, anal veya oral seks yoluyla oluşabilmekte; penetrasyon gerektirmeyen cinsel aktivite ile de insandan insana enfeksiyon geçebilmektedir. HPV enfeksiyonu genital siğillerin yanı sıra serviks, anüs, penis, vulva, vajen kanseri, bazı durumlarda da baş ve boyun kanserine sebep olabilmektedir (NHS, 2023). Kanıta dayalı tıp açısından bu denli ciddi hastalık tablosu oluşturan HPV enfeksiyonuna karşı, cinsel aktif olunmasından bağımsız olarak, vurgulanan yaş aralıklarında aşı uygulanmasının bağışıklık bakımından son derece önemli olduğu belirtilmektedir (St. Sauver vd., 2016) ve kadınlarda en yaygın tespit edilen rahim ağzı (serviks) kanseri vakaları için aşı önleyici nitelikte en önemli tıbbi olanaktır.
HPV aşısı son zamanlarda Türkiye'de hem sağlık ortamında hem de toplumda tartışma yaratan bir konudur (T.C. Sağlık Bakanlığı, 2023). HPV aşısının ücretsiz olması yönünde, farklı toplumsal kesimlerin yaklaşık 2 yıldır sürdürdüğü yoğun kampanyalar, protestolar ve mücadele sonucunda, Sağlık Bakanı'nın Aralık 2022'de HPV aşısının “medeni durum”a göre ulusal aşılama takvimine ekleneceğini ve sadece “18 yaş üstüne” uygulanacak olmasını açıklamasının (Erşan, 2022), kanıta dayalı evrensel tıp kılavuzları ile çelişkiler içermesi nedeniyle, kamuoyunda yeni tepkiler doğurmuştur. Ayrıca Bakanlığın bu deklarasyonunun üzerinden neredeyse 1 yıl geçmesine karşın aşının ücretsiz uygulanmaya başlamadığı gibi, tek doz aşıya Temmuz 2023’de % 30 zam gelmiştir. Ülkelerin sağlık politikaları, erişilebilir, uygun, yeterli, nitelikli sağlık hizmeti sunumunun sağlık hakkı olduğu temeline dayanarak şekillendirilir. Bu nedenle HPV’den korunmak için, aşıya erişimin, devletler tarafından, gerçekçi sağlık politikalarıyla güvence altına alınması bilimsel ve etik açıdan önemlidir.
Türkiye'deki genç nüfusun % 15,2 olduğu dikkate alındığında (TÜİK, 2023), HPV enfeksiyonun genç yetişkinlerde halk sağlığı açısından önemli tehditler yarattığı aşikârdır. Bu enfeksiyona yönelik, Türkiye’de tıp ve sağlık bilimleri alanındaki nicel araştırmaların çokluğuna karşın, nitel ve sosyolojik araştırmaların seyrekliği de göze çarpmaktadır. Dolayısıyla, HPV’nin hastalık yükü, neden olduğu hastalıklar, aşılanma düzeyi, bu konuda sağlık okuryazarlığı, sağlık politika ve stratejilerinin yeterliği, bir sağlık hakkı olarak HPV aşısına erişim, sağlık hizmetlerinin eşitlikle ve yaygın biçimde sunulması, uygulanan sağlık politikalarının etik yönü hakkında derinlemesine nitel ve sosyal araştırmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Meseleye biyoetik açısından bakıldığında, HPV aşılaması için toplumsal araştırmalar ile farkındalık yaratmak, bu alanda akılcı, eşitlikçi, tıbbi endikasyona bağlı, kanıta dayalı tıp ölçütleri ışığında etkili politika geliştirmek, uygulamak ve değerlendirme stratejilerini belirlemek, hem toplumda fırsat eşitliğini arttırır hem de sağlıkta eşitsizlikleri azaltıcı, sağlık hakkı ve sağlık hizmetlerini yaygınlaştırarak daha adil ve hakkaniyetli sağlık hizmeti sunumunu sağlar. HPV’nin neden olabileceği kanser gibi sağlık tehditleri ile mücadelede; HPV aşısı, aşıya erişim, bu hizmetin bir kamusal hak olarak sunulması ve kapsamının irdelenmesi; eşitlik, hakkaniyet, sorumluluk, hesap verilebilirlik, maliyet etkinlik, şeffaflık, kişi özerkliği ve toplumsal bir sorumluluk olarak sağlık anlayışı gibi biyoetik değerlerle temellendirilmesi (UNESCO Declaration on Bioethics and Human Rights) mevcut sağlık politikalarının bu yönüyle geliştirilmesi, insan hakları ve onurunun korunması ve politikaların sürdürülebilirliği açısından önemlidir. Araştırmamız bu savı sınamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma Tıp Sosyolojisi, Tıp Etiği/Biyoetik ve Sağlık Politikaları ekseninde konumlanmaktadır. HPV aşılama politikasının (biyo)etik yönden ele alındığı, sürdürmekte olduğumuz bu nitel araştırmamızın ana araştırma gurubunu üniversite öğrencileri oluşturmakta olup kendilerinin HPV enfeksiyonu ve aşısı hakkındaki algıları, kanıları, tutumları, kişisel deneyimleri ve farkındalık düzeylerini, korunma yollarını ve aşılanma olanakları biyoetik açıdan değerlendirilmektedir. Saha araştırması İstanbul’daki bir vakıf üniversitesinin lisans ve lisansüstü seviyelerinde farklı enstitü, fakülte ve sınıflarından olacak şekilde, farklı cinsiyete, yaş gurubuna ve Türkiye’nin farklı sosyo-ekonomik kesimlerine mensup öğrenciler arasında yürütülmekte olup ilk araştırma bulguları paylaşılacaktır. Çalışma ABAPKO Hızlı Destek Projesi kapsamında fonlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: HPV, HPV Aşısı, Biyoetik, Tıp Etiği, Sağlık Politikaları.