Proje Özeti

Tatlandırıcılar besin değeri yönünden değerlendirildiğinde besin değeri olanlar ve olmayanlar olarak 2 grupta toplanabilirler. Besin değeri olan tatlandırıcılar karbonhidrat içerir ve enerji sağlarlar. Besin değeri olmayan tatlandırıcılar ise enerji vermemeleri ve kan glukoz düzeylerini etkilememelerine rağmen tatlı tat verirler. Amerikan Gıda ve İlaç Birliği (FDA) tarafından kullanımı onaylanan tatlandırıcılar; asesülfam K, aspartam, neotam, advantam, sakarin, stevia ve sükralozdur.

Düşük maliyeti, düşük kalori içermesi/kalori içermemesi ve ağırlık kontrolü ve kan glukoz kontrolünün sağlanması konusunda beyan edilen sağlık yararları nedeniyle birçok yiyecek ve içeceğin içerisinde tatlandırıcılara yer verilmektedir. Ayrıca Amerikan Beslenme ve Diyetetik Akademisi, Amerikan Diyabet Birliği, Amerikan Kalp Birliği, Ulusal Kanser Enstitüsü, İngiliz Diyetetik Birliği gibi otorite kuruluşlar tarafından FDA/Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından izin verilen miktarlarda kullanıldığı sürece kullanımları güvenli kabul edilmektedir.

Düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcılar ile yapılan randomize kontrollü hem hayvan hem de insan çalışmaları vücut ağırlığında azalmaya yardımcı olduklarını göstermiştir. Gözlemsel çalışmalarda ise sonuçlar çelişkilidir. Düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcı kullanımı ile ağırlık kazanımı, obezite, metabolik sendrom, Tip 2 DM arasında küçük ama pozitif ilişki olabileceğine yönelik veriler mevcuttur. Bu durum iki şekilde açıklanabilmektedir. Bunlardan ilki ters nedenselliktir, yani metabolik hastalıklara veya ağırlık kazanımına yatkınlığı olan kişiler ilave şeker ve kalori alımını azaltmak için kalori içermeyen tatlandırıcı tüketmeye daha eğilimlidirler. İkincisi ise, düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcıların enerji ve glukoz homeostazisini düzenleyen biyolojik süreçlerle etkileşime girebileceği hipotezidir.

Bu olası hipotezleri test eden çok az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bunlar içerisinde en çok atıf alan çalışma Suez ve ark. tarafından deney hayvanları üzerinde yapılmıştır. Bu çalışmada farelerin içme suyuna toksik dozu geçmeyecek şekilde sakarin, sükraloz ya da aspartam ilave edilmiş ve 11 haftanın sonunda kontrollere kıyasla (su, sükroz ya da glukoz tüketen fareler) kalori içermeyen tatlandırıcıları tüketen farelerde belirgin bir glukoz intoleransı geliştiği görülmüştür. Düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcıların önemli bir kısmının vücut tarafından metabolize edilmemesi bu tatlandırıcıların metabolik olarak ‘etkisiz’ olduğunu düşündürse de son yıllarda yapılan bazı  çalışmalar düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcıların enerji dengesi ve metabolik fonksiyonları etkileyebileceğine yönelik soru işaretleri oluşmasına yol açmıştır. Ancak olası mekanizmaların belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar çelişkilidir ve bu konuda net çıkarımlar yapacak yeterli sayıda insan çalışması bulunmamaktadır. Bu çalışmada katılımcılar rastgele 4 gruba bölünerek 4 hafta boyunca günde 2 kutu light içeceğe eş değer miktarda düşük kalorili/kalori içermeyen tatlandırıcı (sakarin, sükraloz, aspartame+asesülfam-K) veya plasebo verilerek bu tatlandırıcıların glukoz toleransı üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla çalışma başlangıcında ve sonunda ağırlık değişimi, glukoz toleransı ve inkretin salınımındaki değişimler incelenecek ve bu tatlandırıcıların glukoz toleransı üzerine etkileri belirlenecektir.