Akademik Veri Yönetim Sistemi
MOZİOĞLU E. (Yürütücü), KOCAGÖZ Z. T., ÜNÜBOL N.
TÜBİTAK Uluslararası İkili İşbirliği Projesi, 2021 - 2021
Dünya nüfusunun yarısından fazlasının bulasıcı hastalık riskiyle karsı karsıya olduguna
inanılmaktadır. "Tanısız tıp kördür" sözü önemlidir. Kan kültürleri, yüksek verimli
immünolojik testler, polimeraz zincirleme tepkimesi, kütle spektrometresi gibi tanı yöntemleri
hem pahalıdır hem de karmasık aletler ve egitimli insanlar gerektirmektedir; bu nedenle
yalnızca Merkezi Arastırma Laboratuvarlarında kullanılmaktadırlar. Yerinde tanı araçları
önemli bir gereksinimdir. DSÖ, her yıl 10,4 milyon yeni verem vakasının oldugunu tahmin
etmektedir ki bunlardan yalnızca % 64'üne tanı konulabilmektedir. DSÖ?nün, ?Veremin
Sonu? hedefinde, 2035 yılına kadar veremin %90 oranında azaltılması vardır; bunun için de
yeni tanı araçları acil birer gereksinim olarak görülmektedir. Balgam dısı örnekler verem
tanısında önemlidir, çünkü çocuklardan ve HIV'li hastalardan kaliteli balgam örnekleri
alınamamaktadır. Bu nedenle, kan ve idrar bu amaçlar için en iyi örnek türlerindendir. M.
tuberculosis'in hücre duvarı liposakkariti olan Lipoarobinomannan (LAM, verem tanısında
kullanılmaktadır ve hem idrarda hem de kanda bulunabilmektedir. Veremenin saptanması
için, M. tuberculosis'e özgü salgı proteinleridir ancak bu proteinlere özgü dirimalgılayıcı
(biyosensör) uygulamaları sınırlıdır; bu proteinlere özgü ticari ürünler neredeyse hiç yoktur.
Bilim yazınındaki dirimalgılayıcılar ile ilgili uygulamalar çogunlukla M. tuberculosis'e özgü
MPT64 ve ESAT 6 gibi salgılanan proteinleri hedeflemektedir. Aptamerler, antikorlardan
daha iyi seçimlerdir ve MPT64, ESAT6, HspX proteinlerine özgü bazı aptamerler seçilmistir.
Aptamer kullanımı, verem dirimalgılayıcılarını basitlestirmek için daha kazanımlıdırlar, çünkü
bunlar, katalitik nükleik asit molekülleri olan aptazimler gibi diger DNA molekülleri ile de
birlestirilebilirler. Renk degisimine veya floresan ısımaya dayalı yöntemler, basit aygıtlar
veya sadece çıplak gözle saptanabildiginden, özellikle yerinde tanı uygulamaları için
yararlıdırlar. Bu nedenle, hamilelik testleri, ELISA testleri gibi birçok yerinde tanı ürünü ya
ısıma ya da renk degisimi esasına göre çalısmaktadır. Ayrıca aptamerler, peroksitler gibi
enzim etkinligi gösterebilen nanopartiküller yani nanozimlerle birlestirilebilirler. Bu nedenle,
elektrokimyasal ölçümler için de kullanıslıdırlar. Bu projede, verem tanısı için aptamer
tabanlı yeni bir dirimalgılayıcı gelistirilecektir.